(Đền Thanh Liệt sau khi trùng tu, tôn tạo năm 2023) 

Đền Thanh Liệt, xóm 9 xã Hưng Lam nay là xã Xuân Lam, huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An được dân làng xây dựng từ thời hậu Lê.Các vị thần được thờ tại Đền là: Long Vương, Thần Sát Hải Đại Vương Hoàng Tá Thốn, Nguyễn Biểu, Sơn Liêu Độc Cước, Bà chúa Liễu Hạnh chủ yếu là các vị thần thuộc (hoặc liên quan đến) miền thủy phủ. Đền nhìn ra ngã ba sông (Ngã ba Phủ), nơi hợp lưu của hai con sông là sông Lam (Nghệ An) và sông La (Hà Tĩnh).Theo quan niệm dân gian, ngã ba sông chính là nơi hội tụ của linh khí sông núi, đất trời. Đền Thanh Liệt. là một công trình kiến trúc nghệ thuật đặc sắc, còn lưu giữ nhiều hiện vật cổ độc đáo. Năm 1997, Đền đã được công nhận di tích lịch sử Nghệ thuật Quốc gia.

( Hình ảnh: Chiếc thuyền rồng cổ, đầu rồng ngậm ngọc, chạm trổ công phu)

( Hình ảnh: Mũ thờ một trong những cổ vật tại Đền)

 Lễ hội đền Thanh Liệt hay còn gọi là lễ hội rước hến là một tục lệ có từ lâu đời của làng Thanh Liệt, xã Hưng Lam được tổ chức vào ngày mồng 6 tháng 2 âm lịch hằng năm.

Ngày mồng 1 tháng Hai Âm lịch, tại đền, Ban lễ nghi của làng thực hiện một nghi lễ cầu đồng để xin lời truyền hạ của thần linh về việc tổ chức lễ hội sắp tới, như: chuẩn bị trình thức lễ hội thường niên, những yêu cầu riêng (cúng cho thần một con thuyền rồng hay một con cá “tam đầu cửu vĩ” (ba đầu chín đuôi – con lốt), cho phép đua trải. Theo đó, làng sẽ phân công người tự tay làm những lễ vật đặc biệt này.

Sáng mùng 5, Ban lễ nghi thực hiện nghi thức xin phép thần linh làm lễ Phô trương/Mộc dục. Sau đó, những người được phân công sẽ làm vệ sinh trong ngoài khu vực đền, sửa đồ bị hỏng, lau chùi đồ tế khí bằng nước sông Lam được lấy ở Ngã ba Phủ nấu với các loại lá thơm và xếp theo thứ tự ngay ngắn trước sân đền để chuẩn bị cho lễ rước ngày mai.

Nét độc đáo của lễ hội chủ yếu được diễn ra trên sông gắn với các quan niệm và nghi lễ của cư dân sông nước, với ý nguyện cầu cho mưa thuận gió hòa, trời yên sóng lặng, thủy tộc sinh sôi phát triển, ngư dân đánh bắt được nhiều thủy sản, xua đuổi đi những ôn hoàng dịch lễ và cuộc sống được bình an, thịnh vượng. Không gian của lễ hội là đoạn sông Lam dài khoảng 2,5km, từ bến sông trước đền Thanh Liệt đến Ngã ba Phủ (còn gọi là Bãi Phủ hay Tam Kỳ Giang) trong thời gian từ 5-6h đồng hồ. 

( Hình ảnh Lễ rước trên bộ)

Phần lễ được bắt đầu với lễ rước kiệu trên bộ từ ngôi đền thiêng của làng ra bãi bồi ven sông Lam, đoàn rước tiến hành rước thủy trên một đoàn thuyền lớn được trang trí cờ hoa rực rỡ. Đi đầu đoàn rước là thuyền chủ có trang trí án thờ thủy thần, trên thuyền chở các bô lão của làng, tiếp theo là thuyền chở kiệu thần, sau cùng đoàn thuyền của nhân dân trong làng. Bơi quanh đoàn thuyền rước là 2 thuyền rồng, mỗi thuyền do 12 nam, 12 nữ mặc trang phục truyền thống vừa bơi trải vừa hát ví, hát dặm những làn điệu dân ca xứ Nghệ. Đặc biệt, những nam nữ trên thuyền phải là nam thanh nữ tú chưa vợ chưa chồng được chọn lựa kỹ càng

( Hình ảnh: Lễ tế trên sông)

Đoàn rước sau khi bơi ngược sông Lam đến bãi Phủ (gần cầu Yên Xuân) làm lễ tế, lại xuôi dòng đến ngã ba sông nơi giao nhau giữa sông La và sông Lam thì neo thuyền tổ chức cầu ngư. Chủ tế thực hiện các nghi thức cúng thủy thần, hà bá... đặc trưng của miền sông nước. Tương truyền trong buổi lễ này còn có nghi thức rước hến, thả hến về sông, nên lễ hội đền Thanh Liệt từ xưa còn gọi là lễ rước hến.

Lễ hội đền Thanh Liệt giúp thỏa mãn nhu cầu tâm linh của nhân dân, trao truyền các phong tục tập quán của cha ông cho thế hệ sau. Lễ hội mang đậm sắc thái sông nước, là nơi bảo lưu tín ngưỡng thờ thủy thần và phản ánh tư duy nghề nghiệp của những người dân vùng hạ lưu sông Lam. Lễ hội đền Thanh Liệt là một trong số ít các lễ hội truyền thống của Nghệ An không bị ảnh hưởng nhiều bởi sự hành chính hóa lễ hội hay sự du nhập làm biến đổi các nghi thức, nghi lễ truyền thống. Lễ hội góp phần hun đúc tinh thần cộng đồng, làm nên sức sống của làng xã.

Với giá trị tiêu biểu, Lễ hội đền Thanh Liệt được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo Quyết định số 3609/QĐ-BVHTTDL ngày 27/9/2018.

Năm nay, Lễ hội đền Thanh Liệt sẽ được tổ chức với quy mô cấp xã diễn ra trong hai ngày 14-15/3/2024 nhằm 05-06/2 ÂL. Ngoài Phần Lễ truyền thống được chuẩn bị chu đáo, còn diễn ra phần hội với các Môn thể thao và trò chơi dân gian không kém phần hấp dẫn đó là: thi đấu Bóng chuyền, Kéo co, cờ tướng./.